پيمان شكنان و سوگند شكنان به زنى سبك مغز مى‏مانند كه رشته‏هاى خود را پنبه مى‏كرد و تابيده‏هايش را وا مى‏تابيد.
«وَ أَوْفُوا بِعَهْدِ اللَّهِ إِذا عاهَدْتُمْ وَ لا تَنْقُضُوا الأَيْمانَ بَعْدَ تَوْكِيدِها وَ قَدْ جَعَلْتُمْ‏ُ اللَّهَ عَلَيْكُمْ كَفِيلاً إِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ ما تَفْعَلُونَ».
«هنگامى كه با خدا پيمان بستيد به عهد او وفا كنيد و سوگندهاى خود را پس از تأكيد نشكنيد، درحالى كه خدا را كفيل و ضامن بر سوگند خود قرار داده‏ايد، خداوند از آنچه انجام مى‏دهيد، آگاه است».
«وَ لا تَكُونُوا كَالَّتِي نَقَضَتْ غَزْلَها مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ أَنْكاناً تَتَّخِذُونَ أَيْمانكُمْ دَخَلاً بَيْنَكُمْ أَنْ تَكُونَ اُمَّةٌ هِيَ أَرْبى‏ مِنْ اُمَّةٍ إنَّما يَبْلُوكُمُ اللَّهُ بِهِ وَ لِيُبَيِّنَ لَكُمْ يَوْمَ القِيامَةِ ما كُنْتُمْ فِيهِ تخْتَلِفُونَ»(1).
«مانند آن زن -بى‏فكر- نباشيد كه رشته‏هاى خود را پس از استحكام، وا مى‏تابيد (وبه اصطلاح رشته‏ها را پنبه مى‏كرد) درحالى كه سوگندهاى خود را وسيله خيانت و فساد قرار مى‏دهيد، به خاطر اين كه گروهى از گروه ديگر فزونتر و نيرومندتر هستند، خدا مى‏خواهد شما را به اين وسيله آزمايش كند، در روز قيامت آنچه را كه در آن اختلاف مى‏كرديد، براى شما روشن مى‏سازد».

«نَقْض» در لغت عرب به معنى شكستن است و در موردى به كار مى‏رود كه متعلق آن از استحكام خاصى برخوردار باشد، خواه استحكام آن، حسّى و جسمانى باشد، مانند پنبه رشته شده، يا وجدانى و اخلاقى مانند پيمان كه از نظر وجدان و عرف عقلا از استحكام خاصّى برخوردار است و پايبندى به آن نشانه شرف و مردانگى انسان است.
«كفيل» در لغت عرب به معنى ضامن است، تو گويى انسانى كه به خدا سوگند مى‏خورد -مخصوصاً در برابر مردم- خدا را ضامن خود معرفى مى‏كند.
«دَخَل» به چيز بيگانه‏اى مى‏گويند كه در چيزى نفوذ كند و آن را فاسد مى‏سازد و احياناً در «خدعه» به كار مى‏رود. ابوعبيده مى‏گويد: هر چيزى كه صحيح نباشد «دخل» است. تا اينجا از معنى مفردات آيه آگاه شديم.

مفسّران مى‏گويند در زمان نزول قرآن زن بى‏مغزى از قريش كار او و كنيزانش اين بود كه از آغاز روز به تابيدن پنبه و پشم مى‏پرداختند، آنگاه به هنگام ظهر به آنان دستور مى‏داد آنچه را تابيده‏اند، واتابند.
پايبندى به پيمان‏
از آنجا كه لزوم عمل به ميثاق، جنبه فطرى دارد و در سرتاسر جهان، عمل به پيمان يك عمل نيك، و شكستن پيمان، عمل زشت تلقى مى‏شود، قرآن نيز بر لزوم وفا به پيمان، تأكيد مى‏كند و شكستن پيمان را بسان كار آن زن تهى‏مغز، زشت مى‏داند كه انسان رشته‏هاى خود را واتابد و لذا در بسيارى از آيات بر عمل به پيمان تأكيد شده است كه برخى را يادآور مى‏شويم:
«أَوْفُوا بِالعَهْدِ إِنَّ العَهْدَ كانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً»(2). «به عهد و پيمان وفادار باشيد، زيرا از پيمان سؤال مى‏شود».
در آيه ديگر مى‏فرمايد:
«وَ الَّذِينَ هُمْ لأماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ»(3) «آنان كه به امانتدارى و عهد و پيمان خويش پايبندند».
و در آيه مورد بحث، عهد با خدا را مورد بحث قرار مى‏دهد و مى‏فرمايد: «وَ أَوْفُوا بِعَهْدِ اللَّهِ إِذا عاهَدْتُمْ»، طبعاً مقصود پيمانى است كه انسان با خدا و پيامبر خدا و امام مى‏بندد.
با توجه به مجموع آيات روشن مى‏شود پيمان بر امر مشروع خواه طرف پيمان خدا باشد يا غير خدا، لازم‏العمل است و شكستن آن حرام. چيزى كه هست آيات نخست، مطلق پيمان را مطرح مى‏كرد، ولى اين آيه پيمان با خدا و نمايندگان خدا را.

همان‏طورى كه عمل به پيمان و بيعت با خدا و رسول و يا انسانهاى ديگر از ارزش بالايى برخوردار است، همچنين سوگند به خدا خواه اين سوگند، در برابر خدا باشد يا در برابر مردم، بسيار محترم و غير قابل نقض است، اما قرآن هر سوگندى را مطرح نمى‏كند، بلكه سوگندى را مورد بحث قرار مى‏دهد كه مورد تأكيد قرار گيرد. اكنون بايد ديد تفاوت اين دو نوع سوگند چيست؟ تفاوت آن دو اين است كه برخى از سوگندها ناخواسته بر زبان انسان جارى مى‏شود و افراد بدون توجه «واللّه» و «باللّه» مى‏گويند. اين‏همان سوگند لغو است كه چندان اثرى ندارد.
ولى برخى از سوگندها، با توجه و عزم و عقد قلب انجام مى‏گيرد اين همان سوگند موكّد است كه آيه يادآور مى‏شود و مى‏فرمايد: «وَ لا تَنْقُضُوا الأَيْمانَ بَعْدَ تَوْكِيدِها». و در آيه ديگر نيز به اين نوع از سوگند اشاره مى‏كند و مى‏گويد: «لا يُؤاخِذِكُمُ اللَّهُ بِاللَّغْوِ فِي أَيْمانِكُمْ وَ لكِنْ يُؤاخِذكُمْ بِما عَقَّدْتُمُ الأَيْمان»(4). «خدا شما را با سوگندهاى لغو مؤاخذه نمى‏كند، بلكه با سوگندى مؤاخذه مى‏كند كه آن را با عزم و عقد قلب ياد كرده‏ايد».
آنگاه آيه، علت تحريم سوگندشكنى را يادآور مى‏شود و آن اين است كه: آن كس كه در برابر مردم به خدا سوگند ياد مى‏كند، گويا براى قانع كردن مردم، خدا را كفيل و ضامن قرار مى‏دهد كه اگر دروغگو باشد، خدا او را كيفر دهد، بنابراين سوگندشكنى اهانت به خداست، چنانكه مى‏فرمايد: «وَ قَدْ جَعَلْتُمُ اللَّهَ عَلَيْكُمْ كَفِيلاً» «خدا را بر آنچه سوگند خورده‏ايد، ضامن قرار داده‏ايد».
مثلاً انسانى كه به برادر دينى خود مى‏گويد: به خدا سوگند من اين كار را مى‏كنم يا نمى‏كنم، او هم گول سوگند به لفظ جلاله را خورده سخن او را مى‏پذيرد، هرگاه انسان ياد شده، سوگندشكنى كند، تو گويى اهانت به مقام ربوبى كرده است.
تا اينجا با مفاهيم آيه نخست آشنا شديم، اكنون به تفسير آيه دوم مى‏پردازيم كه جايگاه مَثَل است. قرآن مى‏فرمايد: «افراد پيمان‏شكن بسان آن زنى هستند كه تابيده‏هاى خود را وامى‏تابيد». چنانكه مى‏فرمايد: «وَ لا تَكُونُوا كَالَّتِي نَقَضَتْ غَزْلَها مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ أَنْكاناً».
اكنون سؤال مى‏شود چرا اين افراد به پيمان و سوگند خود پايبند نيستند؟ آيه در اين باره دو نكته را تذكر مى‏دهد:
1. اين افراد، پيمان و سوگند خود را پوششى براى خدعه و حيله قرار داده و با آراستن ظاهر مى‏خواهند طرف خود را فريب دهند از اين‏رو از درِ حيله و خدعه وارد مى‏شوند و آيه چنين اشاره مى‏كند: «تَتَّخِذُونَ أَيْمانكُمْ دَخَلاً بَيْنَكُمْ».
2. چه‏بسا اين افراد، با خدا و پيامبر كه از پيروان كمى برخوردار بوده پيمان مى‏بندند، آنگاه مخالفان پيامبر را گروه فزونتر مى‏بينند و به خاطر عظمت دشمن، پيمان و سوگند خود را مى‏شكنند. و هم‏اكنون بسيارى از دولت‏هاى كوچك، پيمانى را كه با ديگر دولت‏ها بسته‏اند، به خاطر ترس از دولت‏هاى بزرگ مى‏شكنند و آيه به اين مطلب چنين اشاره مى‏كند: «أَنْ تَكُونَ اُمَّةٌ هِيَ أَرْبى‏ مِنْ اُمَّةٍ».
ولى در پايان، قرآن هشدار مى‏دهد كه اين افراد، از آزمايشهاى الهى غافلند.
سوگندهاى الهى وسيله آزمايش و امتحان است، چنانكه مى‏فرمايد: «إنَّما يَبْلُوكُمُ اللَّهُ بِهِ».
و پيمان شكنان سرانجام، روز قيامت به كيفر اعمال خود مى‏رسند و خدا حقايق را براى مردم آشكار مى‏سازد، چنانكه مى‏فرمايد: «وَ لِيُبَيِّنَ لَكُمْ يَوْمَ القِيامَةِ ما كُنْتُمْ فِيهِ تخْتَلِفُونَ».