ابوصرمه خزرجى: از شاعران عرب
در
نام او اختلاف است. طبرى براى او، نام‌هاى صرمة بن مالك، قيس‌بن صرمه، صرمة‌بن
انس، ابوقيس بن‌صرمه را آورده است.[133] در اسم و
كنيه او، نقل‌هاى ديگرى نيز وجود دارد.[134] او از
بنى‌نجّار بود[135]
و 120 سال عمر كرد.[136] در
جاهليّت، رهبانيّت اختيار و لباس پشمينه به تن و از بت‌پرستى دورى مى‌كرد. خود را
از جنابت شست‌و‌شو مى‌داد و از زن حائض دورى مى‌جست.[137]
بر زبانش حق جارى بود و خدا را به بزرگى ياد مى‌كرد. دين مسيحيّت را برگزيد؛ امّا
از آن صرف‌نظر كرد. جُنُب و حائض حق ورود به مكان ويژه عبادتش را نداشتند. او مى‌گفت:
من خداى ابراهيم را مى‌پرستم.[138] ابوصرمه،
در قبيله‌اش مورد احترام بود؛[139] قبيله
قريش را دوست مى‌داشت و چندين سال در ميان آنان زندگى كرد. زيرا همسرش، ارنب دختر
اسدبن عبدالعزّى از قريش بود.[140] گويند:
هنگام هجرت پيامبر(صلى الله عليه وآله)به يثرب، ابوصرمه اسلام را در كهن‌سالى به
نيكى پذيرفت و از سابقان در اسلام پس از هجرت شد و جنگ بدر و ديگر غزوات را درك
كرد.[141]
به نقلى، در فتح مصر نيز حضور داشت.[142] به
ابوصرمه اشعار زيبايى نسبت داده شده كه در اشعار دوران جاهليّت او، دعوت به خدا،
نيكوكارى، تقوا، اخلاق نيك و صلح و آشتى به چشم مى‌خورد.[143]
او پس از اسلام، در ستايش خدا، پيامبر اسلام و توفيق تشرّف به دين اسلام، فضايل
قريش وآزمون‌هاى آن‌ها از سوى خداوند، اشعارى سروده است.[144]
نقل شده است كه عبداللّه‌بن‌عباس، براى آموختن اشعار ابوصرمه مدّتى نزد وى مى‌آمد.[145]
او راوى احاديثى از پيامبر(صلى الله عليه وآله)بدون واسطه يا از طريقِ ابوايوب
انصارى و ديگران است.ابوصرمه در شأن نزول:
بخشى از آيه 187 بقره/2 درباره ابوصرمه نازل شده است.[146] روزه‌دار در آغاز اسلام، فقط مجاز به خوردن و آشاميدن از غروب تا پيش از خواب، يا قبل از وقت نماز عشا بود.[147] روزى ابوصرمه از كار در نخلستان، به خانه بازگشت و بر اثر خستگى به خواب رفت. هنگامى كه بيدار شد،[148] از خوردن غذا پرهيز كرد و با همان حال، روز بعد را روزه گرفت. هنگام ظهر بى‌هوش شد[149] و به نقل سُدّى، پيامبر به او فرمود: چرا تو را رنجور مى‌بينم؟[150] ابوصرمه ماجرا را نقل‌كرد؛ آن گاه اين آيه نازل شد: «كُلوا وَ اشرَبوا حَتّى يَتبيَّنَ لَكم الخَيطُ الأبيَضُ مِنَ الخيطِ الأسوَدِ مِن الفجرِ... = بخوريد و بياشاميد تا رشته سپيد بامداد از رشته سياه [شب]بر شما نمودار شود». با نزول اين آيه، حرمت خوردن و آشاميدن در شب ماه رمضان نسخ شد و مسلمانان خوشحال شدند.[151]منابع:
اسباب النزول، واحدى؛ الاستيعاب فى معرفة الأصحاب؛ اسدالغابه فى معرفة الصحابه؛ الاصابة فى تمييز الصحابه؛ البداية و النهايه؛ تفسير القمى؛ التفسيرالكبير؛ توضيح المشتبه؛ جامع‌البيان عن تأويل آى‌القرآن؛ السيرة‌النبويّه، ابن‌هشام؛ كتاب‌الثقات؛ مجمع‌البيان فى تفسير القرآن؛ مروج‌الذهب.سيدمصطفى اسدى
[133] جامع البيان، مج 2، ج 2، ص 223-228.
[134] توضيح المشتبه، ج 5، ص 458؛ الثقات، ج3، ص340؛ سيره ابن‌هشام، ج2، ص 510؛ مجمع البيان، ج1، ص503.
[135] اسدالغابه، ج3، ص18.
[136] الاصابه، ج3، ص342.
[137] البداية و النهايه، ج3، ص124.
[138] مروج‌الذهب، ج1، ص71؛ الاستيعاب، ج4، ص298.
[139] الاصابه، ج3، ص342.
[140] البداية و النهايه، ج3، ص121.
[141] الاستيعاب، ج4، ص254.
[142] الاصابة، ج7، ص184.
[143] سيره ابن هشام، ج2، ص510 و 511.
[144] همان، ص512.
[145] الاصابه، ج3، ص341.
[146] جامع البيان، مج 2، ج 2، ص 223 و 224.
[147] قمى، ج1، ص93؛ التفسير الكبير، ج5، ص268.
[148] الاصابه، ج3، ص343.
[149] اسباب النزول، واحدى، ص48.
[150] جامع البيان، مج2، ج2، ص227.
[151] اسباب النزول، واحدى، ص49.