دعا در قرآن(5)؛ بر بال اشتياق

پدیدآورسیدمهدی موسوی کاشمری

تاریخ انتشار1388/11/21

منبع مقاله

share 1833 بازدید
دعا در قرآن(5)؛ بر بال اشتياق

سيد مهدى موسوى كاشمرى
اجابت الهى

در نوشتارهاى پيش سخن از «اركان دعا» بود. اركان دعا از اين قرار است: 1-اعتقاد و توجه به ربوبيت‏خدا 2- احساس نياز3- اعتقاد به اجابت الهى.
در اين زمينه مباحث‏بسيارى وجود دارد همچون آداب و شرايط زمان و مكان دعا و غير آن كه با ظرفيت محدودمجله مجال بحث در همه آن موارد نيست و در اين نوشتار پيرامون آنچه خداوند در اين خصوص به عهده گرفته و آن «اجابت دعا» است‏به گفتگو مى‏نشينيم.

اصل اجابت

بر اساس وعده الهى هرگاه از بنده‏اى دعا به وقوع بپيوندد اصل اجابت هم از طرف خداوند اجتناب‏ناپذير است.
موضوعى كه برخى نسبت‏به آن دچار اشتباه شده‏اند، قياس اجابت انسانها با اجابت‏خداست زيرا معمولا هرگاه انسانى از انسان ديگرى خواسته‏اى داشته باشد - اگر در توانش باشد - همان چيزى را كه او درخواست كرده است‏بدون تاخير و فوت وقت - بدون اينكه در اين زمينه به مصالح مختلف احاطه داشته يا آن را در نظر بگيرد - عملى مى‏كند. و همين محدوديت انديشه بشرى ذهن او را عادت داده است كه اجابت الهى را نيز در همين دائره ارزيابى كند و خارج از آن را بى‏توجهى خداوند نسبت‏به خود دانسته و اجابت نداند. و گاهى نيز تا آنجا در اين اشتباه پيش مى‏رود كه در وعده الهى به ترديد افتاده و در فهم آن دچار اشكال مى‏شود.
در صورتى كه موضوع اجابت در مورد خدا با آنچه بين بندگان او مطرح است، تفاوت بسيار دارد.
او براى استجابت دعاى بنده خود، با احاطه‏اى كه به تمامى مصالح و مفاسد امور دارد با توجه به رحمت عام و نيز لطف ويژه‏اش نسبت‏به سائلان، آن‏چه به صلاح آنان بداند عملى مى‏كند.
به عنوان مثال مريضى را در نظر بگيريد كه به شدت تشنه است و پى در پى به آه و ناله و اصرار تقاضاى آب مى‏كند، در همين حال اگر يكى از بستگان او كه از وضع او بى‏خبر است‏با او ملاقات كند بديهى است اولين كارى كه براى او انجام خواهد داد سيراب كردن اوست در حالى كه ممكن است‏با همين آب دادن، حيات او را نيز در معرض خطر قرار دهد. در صورتى كه اگر دكتر معالج او در اين وضع او را ببيند با احاطه‏اى كه به مرض و نوع آن دارد و آب را براى چنين مريضى خطرناك مى‏داند، تن به اين خواسته نخواهد داد و يا حداقل آن را براى مدت معينى به تاخير خواهد انداخت. و اگر ممكن باشد از راه ديگرى براى تخفيف تشنگى او اقدام خواهد كرد.
اين بى‏توجهى به تقاضاى مريض نيست‏بلكه خود عين اجابت‏با در نظر گرفتن مصلحت اوست. خداوند متعال نيز، هرگاه دعايى - با توجه به اركان آن - از بنده‏اش ابراز شود، قطعا بدان پاسخ خواهد داد، ولى اينكه شخص «دعاكننده‏» اجابت دعاى خود را در به اجرا درآوردن مو به موى خواسته خود از سوى خدا بداند انديشه‏اى غلط، انتظارى بيجا و از باب قياس خالق به خلق است.

انواع اجابت

اجابت الهى با توجه به مجموعه مصالح و مفاسد تحقق مى‏پذيرد و بديهى است چنين كارى صورتهاى مختلف دارد كه در هر خواسته‏اى با توجه به اوضاع و مناسبات خاص آن، به صورت ويژه‏اى جلوه مى‏كند كه به برخى از آنها مى‏پردازيم.
البته آنچه اينجا بدان مى‏پردازيم به غير از نوع روشن و رايج آن است كه برآمدن حاجت دائمى به همان صورت مطلوب اوست.

1- جلب رحمت

از نتايج‏بسيار مهم دعا جلب توجه و عنايت ويژه الهى است كه سراسر زندگى و لحظه لحظه عمر دعاكننده را فرا مى‏گيرد.
بر طبق آيات قرآن كريم، خداوند بزرگ رساندن رحمت را به بندگان، بر خود مقرر فرموده و مقصود از آفرينش آنان را نيز همين امر، اعلام كرده است ولى بهره‏مندى از آن را به تقاضا و درخواست‏آنهااز خودمنوطدانسته‏است.
شخص «دعاكننده‏» نبايد در كار دعا تنها به برآمدن حاجت‏خود قناعت ورزد تا اگر محقق نشد دست از طلب بردارد بلكه بايد با نظرى بلند و در افقى بسيار وسيعتر و فراتر از برخى خواسته‏هاى محدود بدين عمل دست‏يازد.
البته خواسته‏هاى كوچك را هم بايد از خدا خواست. بلكه بنا به روايتى از امام صادق(ع) تمامى امور از كوچك و بزرگ را بايد از او طلب كرد زيرا همان كسى كه صاحب اختيار كارهاى بزرگ است، سررشته كارهاى كوچك را نيز در دست‏خود دارد.
ولى سخن اين است كه همواره بايد امور محدود و جزيى را در پرتو عنايت كلى الهى خواست و به وسيله دعا عنايت و توجه عام و رضايت‏خداوند را به سوى خود جلب كرد.
قرآن مجيد از قول حضرت ابراهيم(ع) خطاب به مشركان عصر خود اينچنين مى‏فرمايد: «واعتز لكم و ما تدعون من دون الله و ادعو ربى عسى الا اكون بدعاء ربى شقيا» من از شما و آنچه مى‏پرستيد كناره مى‏گيرم و پروردگار خود را مى‏خوانم بدين اميد كه به وسيله اين كار - رحمت‏خدا را در همه حال به سوى خود جلب كنم و در پيشگاه او - محروم و مطرود نباشم.
امام صادق(ع) از نبى اكرم(ص) نقل مى‏كند كه آن حضرت فرمودند:
«رحم الله عبدا طلب من الله عز و جل حاجة فالح فى الدعاء استجيب له ام لم يستجيب [له]، و تلا هذه الآية ...»
سايه رحمت الهى بر سر آن بنده‏اى باد كه حاجت‏خويش را از خدا بخواهد و در آن اصرار بورزد خواه آن خواسته‏اش محقق شود و خواه عملى نگردد. آنگاه حضرت همين آيه را به عنوان شاهد كلام خود ذكر فرمود.
باز در حديث ديگرى حضرت صادق(ع) فرمودند: ان الله عز و جل يقول: من شغل بذكرى عن مسالتى اعطيته افضل ما اعطى من سالنى.
خداى متعال مى‏فرمايد: كسى كه به ياد من مشغول شود و از عرض حاجت‏خود باز ماند - با جلب رحمت‏خود به سوى او - بهترين عطاياى خويش را كه به‏سائلان مى‏دهم بدو نيزخواهم‏بخشيد.
و نيز همان حضرت فرمودند: «هيچ بنده‏اى دست‏خود را به سوى خدا نگشود مگر اينكه خداوند بزرگ از اين كه آن دست را خالى برگرداند حيا مى‏كند و از رحمت‏خود آنچه بخواهد بدو عنايت مى‏كند. پس هرگاه كسى از شما دست‏به دعا برداشت آن را بر سر و صورت خود بكشاند.»
بنابراين بهترين و سودمندترين پاسخ الهى به بنده نيايشگر خود سرازير كردن رحمت‏بى‏پايان خويش به سوى اوست و از باب اينكه: «چون كه صد آمد نود هم پيش ماست‏» در پرتو آن تمامى مشكلات مادى و معنوى رو به سامان خواهد گذاشت و هيچ دعايى از مؤمن، خالى از اين بهره گرانسنگ نخواهد بود، چه دعاگر حاجت مورد نظر خود را نيز بگيرد يا به مصالحى بدان دست نيابد.

مقالات مشابه

تأثیر نماز بر وجدان کاری و ایجاد تعهد شغلی از منظر آیات و روایات

نام نشریهمطالعات قرآنی

نام نویسندهمحمد کریم حکمت آرا, عادل سلطانی

خاستگاه قرآني نيايش هاي امام جواد (ع)

نام نشریهبینات

نام نویسندهعزت‌الله مولایی‌نیا

گشايش در مناجات امام جواد (ع)

نام نشریهبینات

نام نویسندهحسن پویا

بررسی و تحلیل نظرات فقهاء درباره جواز قرائات سبع در نماز

نام نشریهمطالعات قرائت‌ قرآن

نام نویسندهمحمد فاکر میبدی, سیدمجتبی رضوی

بررسی تطبیقی نماز در دین اسلام و آیین زرتشت

نام نشریهمعارف قرآنی

نام نویسندهعبدالمجید طالب تاش, سعید ششگل‌نژاد

نقد و بررسی دیدگاه‌های قرآنیّون دربارة نماز

نام نشریهمعارف قرآنی

نام نویسندهمحمدعلی تجری, سیدمحسن خلیلی‌نژاد, فاطمه زینالدینی

الصُّور الخیالیه فی آیات الدُّعاء فی القرآن الکریم

نام نشریهپژوهش‌های قرآنی در ادبیات

نام نویسندهحسین میرزائی‌نیا, علیرضا مجتهدزاده

تبارشناسی واژه قرآنی «صلاة»

نام نشریهپژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن

نام نویسندهوصال میمندی, شکوفه شریفی‌فر