بسم اللّه الرحمن الرحيم
«السلام عليك يا بقيةاللّه في ارضه روحي فداه»
پيام قرآني: قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارهم...
وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ...

در بحث گذشته پيرامون فضاي عفت و اهميت آن در روايات مطالبي گفته شد در اين مبحث و مباحث آينده سعي بر آن داريم كه ابعاد عفت را مورد بررسي قرار داده و نتيجه گيري بنمائيم.
خداوند متعال در آيه 30 سوره ي نور نخست به مردان مسلمان و سپس در آيه بعد به زنان مسلمان سفارش نموده كه چشمان خويش را از نگاه ناروا ببندند، ديدگان خود را فرو خوابانند، عفت پيشه ساخته كه اين كار برايشان پاكيزه تر است. غُضُّوا و يَغْضُضْنَ از ماده ي غض به معناي كم كردن و نقصان است و در بسياري از موارد در كوتاه كردن صدا يا كم كردن نگاه گفته مي شود و مفهوم آن ظاهراً نه اين است كه انسان چشمش را به طور كلي ببندند بلكه منظور اين است كه انسان از نگاه خود بكاهد و يا به عبارتي ديگر از منطقه ي ديدي خود آنچه را كه ممنوع است حذف كند.
چشم و بينائي يكي از حواس پنج گانه اي است كه شخص اگر موفّق به رعايت عفت آن نشود از طريق آن ممكن است به خطرات بسياري بيفتد از جمله خطراتي كه انسان توسط اين عضو به آن مبتلا مي شود آلوده شدن به نگاههاي حرام و يا به اصطلاح چشم چراني است زيرا كه نظر كردن انگيزنده ي شهوت است اين عمل به قدري ناپسند و داراي پيامدهاي بسيار خطرناك است كه در روايات متعدد به قباحت اين كار صريحاً اشاره شده است از جمله در روايتي رسول خدا صلی الله عليه و اله و سلم مي فرمايند: نظر كردن تير زهرآلودي است از تيرهاي شيطان هر كه خود را به جهت خوف از خدا از آن نگاه دارد خدا او را عطا مي فرمايد ايماني كه حلاوت آن را در دل خود بيابد (۱) همچنين از يحيي بن زكريا پرسيدند ابتداي زنا و منشأ آن چيست؟ گفت: نگاه كردن و آرزو نمودن! (2) در جايي ديگر پيامبر صلی الله عليه و اله و سلم مي فرمايند: براي هر عضوي از اعضاء آدمي بهره اي از زنا است چشم ها نيز زنا مي كنند و زناي آنها نگريستن است. (3) امام صادق عليه السلام مي فرمايند: هيچ كس هيچ نعمتي و غنيمتي را كه فاضل تر باشد نزد خداوند بدست نياورد مگر به پوشاندن چشم از حرام. (4) از اين احاديث متوجه مي شويم كه منشأ بسياري از هوسراني ها و آرزوهاي ناپسند نگاه كردن است به قول باباطاهر:
ز دست ديده و دل هر دو فرياد ***كه هر چه ديده ببيند دل كند ياد
بسازم خنجري نيشش، ز فولاد***زنم بر ديده تا دل گردد آزاد
انساني كه تحت تأثير هواي نفس خويش و شيطان قرار گرفته و خود را به رعايت عفت چشم خويش عادت نداد. و دائماً مبتلا به نگاههاي حرام مي شود در حقيقت پرده اي روي دل خود گذاشته و به مرور زمان قدم به قدم از خداوند متعال دور مي شود .
امير مؤمنان علي عليه السلام در خطبه اي در نهج البلاغه در بيان ويژگي هاي متقين مي فرمايند: غضّوا ابصارَهُم عَمّا حرّم اللّه: چشمان خود را از حرام هاي خداوند نگاه مي دارند و عفت پيشه مي سازند. آدمي بايد كه چشم خود را از هر چه لايق نيست و در دين اسلام روا نيست و عقل آن را منكر مي داند نگاه دارد زيرا كه حسن و قبح چيزها عقلي است و عقل سليم حكم به قبح قبايح و حسن حسنات مي كند مانند آنكه به حسب شرع ارتكاب قبايح قبيح است و به حسب عقل نيز منكر و مكروه است. حضرت پيامبر صلی الله عليه و اله و سلم مي فرمايند: عفت چشمان خويش را حفظ نموده و بپوشانيد آنها را از محرمات تا ببيند عجائب را، چرا كه به قدر بستن چشم ظاهر از محرمات، مي گشايد پروردگار چشمه نور و معرفت را در دل؛ و نور ديده و باطن زياد مي شود و علوم و معارف يقينيه در نفس حاصل مي گردد. (5) و هيچ چشمي نيست كه نظر بر محرمات كند مگر آنكه گِرهي از آرزو بر دل او منعقد مي شود و آن گره باز نمي گردد مگر بر دو چيز: يا با ريختن اشك حسرت و ندامت از آن عمل قبيح و بازگشت واقعي از آن عمل منكر و يا به وصل و رسيدن به آن آرزو كه اگر موافق با شرع باشد انجام مي گردد و اگر نباشد و انجام گرفت سپس جاي او جهنم است و اگر توبه كرد و اشك حسرت از ديده بريخت پس جاي او بهشت است و مرجع و بازگشت او به رضاي پروردگار خواهد بود. حضرت عيسي بن زكريا مي فرمايد: مردن دوستدارتر است نزد من از نگاه كردني كه واجب نباشد يعني تا ديدن چيزي بر من واجب نشود نگاه به او نمي كنم به واسطه ي خوف افتادن نظرم بر حرام!

از سياق آيه شريفه 30 سوره ي نور و سيري در بعضي از روايات در مي يابيم كه يكي از فوائد عفت چشم پرهيز از گرفتار شدن در دامي است كه بسيار خطرناكتر است. شخصي كه كنترل چشم خود را از دست مي دهد يقيناً براي ارضاي خواسته دل خويش مبتلا به اعمالي مانند زنا مي شود. امير مؤمنان علي عليه السلام مي فرمايند: اگر چشم را فرو گيري گرفتار زنا نمي شوي! (7) ديگر آنكه اين آموزه نظافت و پاكي روح را به همراه دارد بر خلاف نظر اهل جاهليت قديم و جديد مانند برتراندراسل كه اين ممنوعيت را يك نوع محروميت و اخلاق بي منطق و به اصطلاح تابو(۸) تحريم هاي ترس آور رايج در ميان ملل وحشي مي دانند بلكه نظافت و طهارت روح بشر را به همراه دارد. در كتاب غررالحكم آن امام همام مي فرمايند: حفظ نگاه مايه آرامش دل و كاهش حزن و اندوه مي گردد.

از حضرت اميرمؤمنان عليه السلام سؤال كردند: كه اين صفت اغماض از محرمات را از چه راهي مي توان به دست آورد فرمودند: حاصل نمي شود از براي كسي اين صفت مگر به ملاحظه كردن سلطنت و بزرگواري خداوند و به خاطر آوردن اطلّاع آن بزرگ بر ظاهر و باطن همه كس! امام صادق عليه السلام مي فرمايند: پوشاندن چشم از محرمات به عمل نمي آيد مگر با ياد كردن خداوند و ملاحظه عظمت و جبروت حضرت باري تعالي تا به وسيله ي آن آتش شهوت كم شود. (9)
در پايان به اين نتيجه مي رسيم كه انسان براي تقويت اين صفت حميده بايد تا مي تواند نگاهايش را كنترل كند در محافل و مجامع به موقع و به ضرورت نگاه كند نگاههاي لغو و بيجا و چشم ما به هر سويي كه دل بخواهد انداختن خود عاملي است كه شخص به طور كلي عفت اين عضو را بر باد داده و در هيچ كجا نمي تواند خود را كنترل نمايد به فرموده ي حضرت عيسي بن زكريا عليه السلام سعي بر آن دارد كه تا ديدن چيزي بر او واجب نشده است نگاه نكند در مواقعي هم كه چشم او ناخوداگاه بر حرامي آلوده شد فوراً رو گرداند و عظمت خداوند را به ياد آورد و با استمداد از قوه ي باري تعالي موجبات خشنودي آن عزيز و حضرات معصومين عليهم السلام را فراهم آورد.