اين طرح با روش جديدي، به جمع‌آوري و تحليل انديشه‌هاي مرحوم علاّمه طباطبايي خواهد پرداخت.
انديشه‌هاي بلند علاّمه در آثار ارزشمند ايشان و به خصوص در تفسير گرانسنگ الميزان به صورت پراكنده ولي كاملاً منسجم و همآهنگ وجود دارد و در يك حركت گسترده لازم است استخراج شده و در اختيار جهان اسلام قرار گيرد.
با توجه به اينكه «جامعه امروز به سمت همان سر منزلي پيش مي‌رود كه او در انديشه بلند خود آن را مي‌ديد و به سوي آن برمي‌انگيخت»1 و با توجه به اينكه طبق تحقيقات انجام شده و به اعتراف اساتيد و دانشمندان صاحب نظر، هنوز در اين زمينه هيچ‌گونه اقدام اساسي صورت نگرفته است، براي نخستين بار اين طرح بنا دارد انديشه‌هاي ناب اين مرد فرزانه را كه همان تفكر اسلام ناب محمّدي(ص) است استخراج كرده و متناسب با مسايل مطرح در جامعه، به خصوص متناسب با نيازهاي نسل جوان به نشر و چاپ آنها بپردازد؛ و در صورت امكان با حمايت اساتيد اهل فن و دست‌اندركاران امور فرهنگي به چند زبان زنده? دنيا ترجمه كرده و به چاپ برساند.
پرواضح است كه هر نسلي زبان مخصوص به خود را دارد و هرگز نمي‌توان با يك زبان، مباني ديني و ارزش‌هاي الهي را براي هر نسلي و در هر عصري مطرح كرد.في‌المثل تاكنون حدود 3900 تفسير بر قرآن كريم نوشته شده است كه 330 دوره? كامل آن در مراكز قرآن پژوهشي كشور ما موجود است. 2 سؤالي كه در اينجا مطرح است، اين است كه آيا كثرت اين تفاسير ما را از تأليف و ارايه? تفاسير جديدتر بي‌نياز خواهد كرد؟ پاسخ اين سؤال البته منفي است.
بنابراين از آنجايي كه با گذشت زمان سؤالات جديدي مطرح مي‌شود، مسلماً بايد پاسخ‌هاي متناسب با نيازهاي عصر تهيه شود.
ما معتقديم كامل‌ترين و آخرين تفسير معتبر موجود در جهان اسلام كه در ميان انديشمندان شيعه فصل الخطاب و در ميان اهل سنّت جاي خود را باز كرده، تفسير ارزشمند الميزان است. تفسيري كه به گفته بسياري از انديشمندان معاصر، يك قرن بايد بگذرد تا ارزش آن معلوم شود.
مرحوم استاد مطهري در اين باره مي‌فرمايند:
«تفسير الميزان همه‌اش با فكر نوشته نشده، من معتقدم كه بسياري از اين مطالب از الهامات غيبي است، كم‌تر مشكلي در مسايل اسلامي و ديني برايم پيش آمده كه كليد حل آن را در تفسير الميزان پيدا نكره‌باشم.»3
برتري و جامعيت الميزان نه تنها توسط دانشمندان شيعي كه توسط دانشمندان اهل سنت نيز گوشزد شده است، دكتر فهد بن عبدالرحمن رومي يكي از نويسندگان معاصر اهل سنت در باره? الميزان مي‌گويد: «فهو (الميزان) من احسن التفاسير في العصر الحديث.» 4
در اينجا به اختصار به مواردي كه ضرورت اجراي اين طرح را مي‌رساند، اشاره خواهيم كرد.
1. جامعيت و نوبودن تفسير الميزان؛
2. مهجوريت انديشه‌هاي علاّمه طباطبايي؛
3. پراكندگي انديشه‌هاي علاّمه طباطبايي در الميزان؛
4. تشويق مراكز قرآن پژوهشي و اعلام همكاري در اين زمينه؛
5. تأكيد دانشمندان قرآن پژوه در باره? ضرورت شروع اين كار؛
6. لزوم ارايه? پاسخ‌هاي درست و متقن به شبهات عصر حاضر؛
7. قابل استفاده نبودن الميزان به صورت كنوني براي دانشگاهيان و به خصوص دانشجويان؛
8. مقبوليت آرا و انديشه‌هاي مرحوم علامه در جامعه اسلامي‌ما؛
9. همسويي انديشه‌هاي علاّمه? طباطبايي با مباني انقلاب اسلامي.
رهبر انقلاب درباره? انديشه‌هاي علاّمه مي‌فرمايند:
«جامعه? امروز به سمت سرمنزلي پيش مي رود كه او در انديشه? بلند خود آن را مي‌ديد…. استادِ علامه? بزرگوارِ ما، بايد با گسترش ميراث فرهنگي گرانبهايي كه گردآورده و اندوخته بود در جامعه حاضر و شاهد بماند و سرانگشت اشارت او، راه درست را به همه راهروان بياموزد. اين مهم بر عهده دانش پژوهان و معرفت پروران است.»5
هدف اصلي و محوري اين طرح، پاسخ به سؤالات و شبهاتي است كه به نحوي ارتباط با دين مقدس اسلام دارد.
به جرأت مي‌توان گفت كه علي‌رغم نغمه‌هاي ضد ديني موجود در گوشه و كنار جهان، قرن‌حاضر، قرن رويكرد بشر به دين، به شمار مي‌رود.
نكته? مهم‌تر اينكه عصر حاضر، عصر احياي تفكر اسلامي و گسترش انديشه‌هاي اسلامي نيز به شمار مي‌رود. بر اين اساس طبيعي است بسياري از مسايل و مباحثي كه از قبل مطرح نبوده، امروز خود را نشان دهند.
مرحوم علامه طباطبايي (ره) با تأليف تفسير قيّم الميزان، نقطه عطفي در انديشه? ديني و اسلامي محسوب مي‌شود، همان‌گونه كه در ميان اهل سنت سيد جمال الدين اسد آبادي و محمّد عبده (صاحب تفسير المنار) تا حدودي توانسته‌اند چنين نقشي را ايفا كنند.
هدف ما از اجراي طرح انديشه‌هاي علاّمه اين است كه انديشه‌هاي اين مرد بزرگ را كه چونان درّي گرانبها در صدف باقي مانده است، احيا نموده و در دسترس طالبان قرار دهيم.
به عبارت ديگر هدف اين طرح آن است كه با محور قرار دادن افكار و انديشه‌هاي متقن و مستدل علاّمه، به بخشي از نيازهاي عصر حاضر به خصوص نسل جوان به زبان متناسب با آنها پاسخ مثبت و در خور دهد.
1. بررسي و تحليل و تصويب و ارايه? انديشه‌هاي علاّمه مطابق با نيازهاي فكري عصر جديد؛
2. پاسخ به برخي شبهات فكري نسل جوان؛
3. ايجاد زمينه? مناسب براي دسترسي به معارف الميزان؛
4. ايجاد زمينه? مساعد براي ترجمه و نشر الميزان به صورت موضوعي؛
5. تهيه و تدوين جزواتي جهت دسترسي علاقمندان به الميزان.
تفسير الميزان اقيانوسي ژرف و گسترده است كه در دل خويش گوهرها و ذخاير متنوع دارد. تنوع آن به اندازه گوناگوني ابعاد بشري و تعاليم آسماني است: فلسفه، عرفان، كلام، فقه، اخلاق، اقتصاد، سياست، فرهنگ، حقوق، دين‌شناسي، طبيعت‌شناسي، قرآن‌شناسي، انسان‌شناسي و جز اينها، هر كدام بحث‌هايي را به خود اختصاص داده است كه موشكافي تمامي اين مباحث، برخورداري از توانايي‌هايي را لازم دارد كه از عهده? يك فرد برآمدني نيست، گذشته از آنكه حجم كار نيز بسيار گسترده و وسيع است. بنابراين ضرورت دارد موضوعات تحقيقي، دقيقاً تفكيك و از يكديگر متمايز شود تا تبيين محقق، صرفاً متوجه يك مطلب شود و بالطبع تحليل دقيق‌تري از آن ارايه گردد و نقاب از چهره? آن معاني بلند و زيبا، زيبنده‌تر و شايسته‌تر برداشته شود.
ثانياً هر كدام از طرح‌هاي مزبور، محققِ آشنا به آن علم را مي‌طلبد. بي‌ترديد كسي كه درباره? آيات‌الاحكام و نظرات فقهي بحث مي‌كند، لازم است اطلاعات فقهي داشته باشد. نظرات فلسفي علامه براي كسي قابل فهم است كه آشنا به مسايل فلسفي باشد. آراي كلامي و دين‌شناسي را فردي آگاه به مسايل كلامي قديم و جديد‌مي‌تواند دنبال كند و همچنين نظرات لغت‌شناسي و بلاغي ايشان را افراد مسلّط به ادب و لغت عرب قادراند تفهّم كنند و نيز ساير موارد.
با توجه به نكات ياد شده تفكيك و ريز‌شدن موضوعات تحقيقي بنابر تخصص محققان، بسيار ضروري است.طرح‌هاي پيشنهاد شده از سوي هر فرد با توجه به رشته و گرايش خاص تحصيلي آنان بوده است. همان‌گونه كه مستحضريد گرايش‌هاي مختلف رشته الهيات عبارت‌اند از: فلسفه و كلام اسلامي، علوم قرآني و حديث، فقه و مباني حقوق اسلامي، اديان و عرفان و تاريخ فرهنگ وتمدن اسلامي، كه تخصص و اطلاعات و توانايي افراد در رابطه با موضوع پيشنهادي رعايت شده است.
با توجه به تحقيقاتي كه در اين زمينه به عمل آمد، مقرر گرديد كه انديشه‌هاي مرحوم علامه در چند محور كلي مورد بحث و كند و كاو قرار گيرد، به گونه‌اي كه برخي از اين محورها خود مي‌تواند داراي فصول متعددي باشد. محورهاي مورد بحث كه هر كدام مي‌تواند يك بخش از يك كتاب را به خود اختصاص دهد عبارت‌اند از:
1. فلسفه و دين 2.فلسفه دين 3. مسايل اجتماعي 4. انديشه‌هاي كلامي
5. انديشه‌هاي فلسفي با تأكيد بر‌شناخت‌شناسي 6. قرآن پژوهشي 7. حديث پژوهشي
8. اخلاق پژوهشي 9. نوادر آراي تفسيري 10. فقه پژوهشي و حقوق 11. فلسفه تاريخ
متد تحقيق ما در اين طرح بدين صورت است كه به تعداد بخش‌هاي مورد تحقيق، «پرونده علمي» تشكيل مي‌شود، بدين صورت كه با مطالعه? دقيق و كارشناسانه متن عربي الميزان به همراه ترجمه آن و با استفاده از ديسكت‌هاي موجود كه به نمايه‌پردازي انديشه‌هاي مرحوم علامه پرداخته است، تمام مطالب مربوط به هر بخش فيش‌برداري شده و به پرونده? مربوط به خود انتقال يابد. در اين صورت مي‌توان با تقسيم مجلدات الميزان بين پژوهشگران و با استفاده از ديگر كتب مرحوم علامه با سرعت بيشتري به موضوع‌بندي و نمايه‌سازي دقيق پرداخت؛ و اطمينان حاصل كرد كه تمام مطالب مربوط به هر پرونده استخراج شده باشد.
بعد از انجام مرحله? اوّل كار كه «پرونده‌سازي» ناميده مي‌شود، نوبت تحليل و تجزيه آن پرونده مي‌رسد كه در اين صورت به سهولت مي‌توان به اصل رأي ايشان پي‌برد و با قطعيت آن را اعلام كرد، سپس به چند زبان زنده? دنيا ترجمه كرده و در اختيار طالبان قرار داد.
خوشبختانه مدتي است پژوهش در بخشي از محورهاي فوق الذكر مانند: فلسفه و دين، فلسفه? دين و فلسفه? اخلاق و… در گروه الهيات دانشگاه اصفهان با همكاري معاونت پژوهشي شروع شده است كه اميد است با عنايات حضرت حق و همكاري ديگر انديشمندان و قرآن پژوهان بتواند به نتايج و اهداف ارزشمند خود برسد. ان شاءاللّه.
1. از فرمايشات مقام معظم رهبري به مناسبت اولين سالگرد رحلت مرحوم علاّمه (ره).
2. مجله بيّنات شماره 8، ص 53.
3. يادنامه علامه طباطبايي، 1 / 200، انتشارات موسسه تحقيقات و مطالعات فرهنگي، 1362 ش.
4. اتجاهات التفسير، 1 / 249.
5. از بيانات مقام معظم رهبري به مناسبت اولين سالگرد رحلت مرحوم علاّمه(ره).