براي پژوهش در زمينه قرآن و موضوعات وابسته به آن قبل از هر چيز بايد معين كنيد كه دقيقا به دنبال چه چيزي هستيد؟ اين امر به شما كمك مي‌كند كه بدانيد از كجا و چگونه و از چه ابزاري آغاز كنيد. اگر چه اين مرحله بسيار ساده به نظر مي‌رسد، اما از اهميت زيادي برخوردار است.
در يك نگاه كلي، دو روش را مي‌توان پيش روي كاربران نهاد. البته واضح است كه انتخاب هر يك از دو روش، به نوع مطلب و خواسته كاربر بستگي دارد. اين دو راه عبارت‌اند از:
روش اول، مراجعه به موتورهاي جستجو و استفاده از آنها براي دستيابي به مطلب مورد نظر است، و روش دوم، مراجعه به فضاهاي طبقه‌بندي موضوعي در اينترنت است كه شاهراه‌هاي اطلاعاتي، فهرست‌هاي راهنما و دسته‌بندي‌هاي موضوعي در پايگاه‌هاي قرآني و اسلامي را شامل مي‌شود.
در مورد روش اول مطلب خاصي را ارائه نمي‌كنيم؛ زيرا موتورهاي جستجو و قابليت‌هاي آن يك موضوع كلي‌اند و به موضوعات قرآني اختصاص ندارند. موتورهاي جستجو يك ابزارند؛ يعني اطلاعات اين پايگاه‌ها توسط كسي جمع‌آوري و طبقه‌بندي نشده است؛ بلكه ابزاري وجود دارد كه اطلاعات داخل پايگاه‌ها را به صورت خودكار جمع‌آوري مي‌كند و صفحات اينترنت را بر اساس خواسته ما مرتب كرده، نمايش مي‌دهد، از اين‌رو، در مورد اهميت و جايگاه روش اول در اينجا به بيان مطالبي بسنده مي‌نماييم.
اين روش، زماني كاربرد بهينه دارد كه موتور جستجوي مناسبي را برگزينيد و در جستجو نيز واژگان كليدي خوبي را انتخاب كنيد. چنانچه موضوع تحقيقي شما، موضوعي تازه، به روز و جزئي باشد، استفاده از موتورهاي جستجو و شروع كار با آنها بهتر است. چون پايگاه داده‌هاي موتورهاي جستجو بسيار وسيع است بايد موضوع تحقيقي و نيز واژگان كليدي مرتبط با آن كه در كادر جستجو درج مي‌شوند، كاملا مشخص و جزئي باشد؛ زيرا با امتحان يك موضوع كلي در موتور جستجوي بزرگ، نتايج بي شماري ارائه خواهد شد و قطعا نتايج نامربوط در آنها بسيار خواهد بود. در حال حاضر، بهترين و مناسب‌ترين ابزار براي اين كار موتور جستجوي “گوگل” است كه امروزه به عنوان معروف‌ترين و قدرت‌مندترين موتور جستجوي وب شناخته شده و به تعبير ديگر، براي عده زيادي از كاربران در سراسر دنيا، به صفحه اول اينترنت تبديل شده است.
براي دستيابي به منابع بهتر و مناسب‌تر از قسمت جستجوي پيشرفته گوگل استفاده كنيد. در اين قسمت مي‌توانيد كلمات و عبارات مورد جستجوي خود را به شكل‌هاي مختلف تعريف كنيد و دامنه جستجو را به زبان، قالب هر پرونده (فايل)، زمان ارائه در اينترنت و جايگاه مطلب در صفحات وب محدود كنيد. ضمن اينكه مي‌توانيد جستجوي خود را به نشاني خاصي در اينترنت نيز محدود نماييد.
اما در روش دوم، فرض بر اين است كه شما مي‌خواهيد از طريق دنبال كردن درخت موضوعات به مطلب مورد نظر خود برسيد. براي اين كار، چند محور به عنوان رئوس اصلي خواسته‌هاي شما مد نظر است. محورهاي كلي كه در اين قبيل تحقيقات و پژوهش‌ها متصور است، عبارت‌اند از:
متن قرآن كريم در اينترنت بسيار عرضه شده و به آساني قابل دستيابي است كه البته برخي از آنها همراه با ويژگي‌هايي متفاوت ارائه شده‌اند. براي دسترسي به آيات و سوره‌ها بهترين مورد، جايي است كه سوره و شماره آن قابل انتخاب باشد و امكان مقابله بين متن و ترجمه -عملا ترجمه‌هاي فارسي و انگليسي- فراهم باشد و كاربر بتواند به‌سرعت متن را ملاحظه كند، ترجمه آن را ببينيد و يا بين ترجمه‌هاي مختلف به مقايسه بپردازد. از اين رو، پايگاه‌هايي كه متن قرآن را همراه با اعراب به صورت فونت ارائه كرده‌اند، بهتر از پايگاه‌هايي هستند كه متون را به صورت تصوير ارائه نموده‌اند كه معمولا هنگام نمايش از سرعت كمتري برخوردارند.
چنانچه امكان جستجو در متن قرآن با ترجمه‌ها نيز فراهم باشد، امر تحقيق به مراتب آسان‌تر خواهد بود، و كاربر با سرعت بيشتري به مطالب خود دست مي‌يابد.
براي اين كار، پايگاه‌هاي زير به عنوان بهترين پايگاه‌هاي داده در اينترنت معرفي مي‌شوند:
1 .پايگاه الشيعهwww.al-shia.com
با امكان نمايش متن قرآن به صورتPDF و تصوير، و همچنين امكان مشاهده چهار ترجمه فارسي و جستجو در متن قرآن و ترجمه‌ها همراه با امكان شنيدن صوت آيه مورد نظر.
2. پايگاه قرآن مقدسwww.holyquran.net
با قابليت جستجو در متن قرآن از طريق وارد كردن كلمه يا عبارت، محدود كردن دامنه جستجو به قسمتي خاص در قرآن.
3. پايگاه حوزهwww.hawzah.net
با امكان مشاهده متن قرآن و دو ترجمه فارسي آيت الله مكارم و استاد فولادوند و يك ترجمه انگليسي همراه با امكان آشنايي با سوره‌ها از طريق كتاب “آشنايي با سوره‌ها”، تاليف استاد جواد محدثي.
4. پايگاه www.usc.edu/dept/msa/quran/index.html
براي مقايسه ترجمه انگليسي يوسفعلي، شاكر و پيكثال با همديگر به صورت آيه به آيه.
به منظور استفاده از تفاسير، نياز اوليه كاربر دسترسي به متن تفاسير و پس از آن، امكانات پژوهش در آنهاست. درباره ارائه متون تفسيري شيعه پايگاه‌هاي زير در اختيار كاربران قرار دارد:
1 .پايگاه قرآن مقدس www.holyquran.net
متن كامل تفاسير: الميزان، مجمع البيان، نورالثقلين و تقريب القرآن الي الاذهان در اين پايگاه ارائه شده است.
2. پايگاه غدير www.ghadeer.org
اين پايگاه شامل متن كامل ترجمه تفسير الميزان، تفسير نمونه، تفسير نور، تسنيم تفسير قرآن آيت الله جوادي آملي و تفاسير موضوعي و تك سوره‌اي از مرحوم شهيد مطهري و استاد قرائتي مي‌باشد.
3. پايگاه دانشگاه اسلامي www.u-of-islam.org
متن كامل تفسير التبيان، نورالثقلين، كنز الدقائق، تفسير بنائي، تفسير امام عسكري و تفسير عياشي در اين پايگاه قابل دستيابي است.
پايگاه‌هاي شيعي متاسفانه امكانات پژوهشي مناسبي براي متون اصلي تفسيري خود فراهم نكرده‌اند. با اين حال در پايگاه “قرآن مقدس” اين امكان وجود دارد كه كاربر تفسير هر آيه را با انتخاب يكي از سه تفسير الميزان، نورالثقلين و تقريب‌القرآن الي الاذهان ملاحظه نمايد. ضمن اينكه ترجمه انگليسي هر آيه نيز در كنار آن نمايش داده مي‌شود. همچنين در اين پايگاه امكان كاوش در متن كتاب‌هاي تفسيري و ساير كتاب‌هاي مربوط به علوم قرآن نيز فراهم مي‌باشد.
براي دسترسي به منابع تفسيري اهل سنت، به پايگاه الاسلام www.al-islam.com مراجعه كنيد. آنچه در پايگاه‌هاي شيعي به عنوان يك نقطه ضعف نسبت به متون تفسيري به حساب مي‌آمد، دقيقا نقطه مقابله آن را در اين پايگاه مي‌يابيد.
امكانات پژوهش بسيار جالبي در اين پايگاه طراحي شده است. گرچه بيشتر يا همه اين قابليت‌ها در برخي از پايگاه‌هاي ديگر اهل سنت نيز وجود دارد، اما در اين مجال همين يك پايگاه به عنوان بهترين محيط براي اين جهت معرفي مي‌شود.
در صفحه قرآن پايگاه الاسلام مي‌توان متن قرآن را به صورت تصويري زيبا و خوانا همراه با قابليت‌هاي ذيل ملاحظه كرد: امكان انتخاب سوره، شماره سوره، شماره آيه، نام قاري، ترجمه قرآن به شش زبان: انگليسي، فرانسه، ترك، مالايي، اندونزيايي و هلندي و امكان انتخاب تفسير مورد نظر از ميان تفاسير ابن كثير، جلالين، طبري و قرطبي. افزون بر اينكه تفسير هر آيه به صورت جداگانه نمايش داده مي‌شود و اختيار اعراب‌گذاري متن تمام متون تفسيري نيز در اختيار كاربر قرار دارد.
مباحث مربوط به علوم قرآني را در دو پايگاه: حوزه www.hawzah.net و بلاغ www.balagh.net بيابيد. نمودارهاي درختي و مباحث طبقه‌بندي شده نسبتا مناسبي در هر دو پايگاه در اين زمينه قرار دارد كه از طريق درخت موضوعات و ريز موضوعات مي‌توانيد به مطالب مورد نظر خود دست يابيد.
پايگاه‌هاي ديگري هم در اين خصوص مطالبي را به صورت پراكنده آورده‌اند. در صورتي كه دو پايگاه مذكور شما را از اين جهت بي‌نياز نكرد، بهتر است براي دسترسي به ساير مطالب، از طريق جستجو يا فهرست‌هاي مقالات قرآن اقدام كنيد.