كتابشناسي جهاني ترجمه هاي مخطوط قرآن كريم
مصطفي نجات سفرچي اوغلو، با ويرايش و مقدمه اكملالدين احسان اوغلو
، جلد نخست، به استثناي ترجمههاي تركي، فارسي و اردو. استانبول، مركز تحقيقات تاريخ، هنر و فرهنگ اسلامي (ايرسيكا)، 2000، liv+ 209 ص. شابك: 3-102-9063-92.تحقيق درباره كتابشناسي جهاني ترجمههاي قرآن كريم، طرحي است علمي كه مركز تحقيقات تاريخ، هنر و فرهنگ اسلامي (ايرسيكا) در استانبول، وابسته به سازمان كنفرانس اسلامي عهدهدار انجام دادن آن است. سر ويراستار اين اثر دكتر اكملالدين احسان اوغلو است كه خود مدير اين مؤسسه تحقيقاتي نيز هست. اين كتابشناسي در سه مرحله به معرفي ترجمههاي چاپي، خطي و شفاهي قرآن در تمام زبانهاي جهان ميپردازد.
مرحله نخست اين طرح از سال 1980 آغاز شد و پس از شش سال ترجمههاي قرآن كريم از سال 1515 تا 1980 ميلادي، فهرستنويسي و با مشخصات كتابشناختيشان معرفي شدند. اين اثر در سال 1986 با عنوان البيبليوغرافيا العالميّة لترجمات معاني القرآن الكريم (الترجمات المطبوعة: 1515-1980)1 به چاپ رسيد كه پس از مدتي ترجمه فارسي آن نيز با عنوان كتابشناسي جهاني ترجمهها و تفاسير چاپي قرآن مجيد به شصت و پنج زبان (1515-1980م) و ترجمه محمدآصف فكرت از سوي بنياد پژوهشهاي اسلامي، وابسته به آستان قدس رضوي (مشهد، 1373ش) انتشار يافت. مترجم در اين كار خود، تنها به بخش ترجمههاي فارسي تكملهاي افزوده است.2
مرحله دوم اين طرح، ترجمههاي خطي قرآن مجيد را معرفي ميكند. اين مرحله در چهار مجلّد منتشر خواهد شد. جلدهاي دوم و سوم و چهارم آن به ترجمههاي تركي، فارسي و اردو اختصاص خواهد داشت كه هنوز انتشار نيافته است. كتاب حاضر جلد اول از مرحله دوم طرح ايرسيكا است كه فهرست و كتابشناسي ترجمههاي خطي قرآن كريم (غير از ترجمههاي تركي، فارسي و اردو) را گردآوري كرده است.
مقدمه اين كتاب (ص xi-vii) نوشته دكتر اكملالدين احسان اوغلو مدير مؤسسه ايرسيكا است كه در آن برنامه سه مرحلهاي تدوين كتابشناسي ترجمههاي قرآن را به تفصيل شرح داده و از تك تك كساني كه در تدوين اين مرحله از كار (ترجمههاي مخطوط)، ايرسيكا را ياري دادهاند تشكر كرده است. در اين ميان اسامي كساني چون دكتر ح. شريفي (از ايران)، محمد حميدالله (از فرانسه)، دكتر ويتكام (از هلند) و ايرج افشار (از ايران) به چشم ميخورد. پس از آن مقدمه مشروح احسان اوغلو (ص xxxv-xiii) با عنوانِ «ترجمههاي خطي قرآن كريم» آمده است كه در آن، ويراستار كتاب با مروري بر تاريخچه ترجمههاي اوليه قرآن در زبانهاي مختلف، مراحل كار تدوين اين كتاب و منابع اساسي كار خود را شرح ميدهد. صفحات بعدي كتاب (ص Liv-xxxviii) حاوي فهرست منابع تحقيق و علايم اختصاري هر يك از آنهاست.
كتابشناسي جهاني ترجمههاي خطي قرآن كريم (ج 1) نسخههاي خطي ترجمه قرآن كريم به 58 زبان معروف يا گويش محلي را معرفي ميكند. مشروحترين و معروفترين اين زبانها، لاتين، انگليسي، اسپانيولي، الجاميادو (زبان و خط مسلمانان اندلس)، فرانسوي، مالايي و سواحلي است. از ميان زبانها و گويشهاي محلي، دو زبان هوسا (از ريشه زبانهاي آسيايي، آفريقايي رايج در آفريقاي مركزي) و زبان جاوا نيز (از ريشه زبانهاي مالايي، متداول در آسياي جنوب شرقي) با تفصيل و اهميت بيشتري مطرح شدهاند. از آنجا كه تدوين كنندگان اين كتاب به اصل نسخههاي خطي دسترسي مستقيم نداشته و تنها به فهرستها و منابع دست دوم رجوع كردهاند، متن كتاب از پارهاي اشتباهات كتابشناختي بركنار نيست.
كتاب به پاس تقدير از سالها تلاش محمد حميداللّه، مترجم قرآن به زبان فرانسوي و تهيه كننده چند كتابشناسي ترجمههاي قرآن، به وي اهدا شده است.
پي نوشت ها:
1. World Bibliography of Translations of the Meanings of the Holy Qur'an: printed Translation, 1515-1980, prepared by Ismet Binark & Halit Eren, edited with introduction by Ekmeleddin IÙhsanoglu, Istanbul: IRCICA, 1406/1981.
2. معرفي گزارش گونهاي از اين كتاب (اصل انگليسي آن) در مجله مترجم آمده است. نگاه كنيد به: مرتضي اسعدي، «كتابشناسي جهاني ترجمههاي قرآن مجيد»، مترجم (شماره ويژه مباحث ترجمه قرآن)، سال سوم، ش 10، تابستان 1372، ص 213-218.